بررسی و نقد آموزه‌های مبحث «بیان» کتاب جواهرالبلاغة در مقایسه با کتب قدیم آموزش بلاغت

چکیده علوم بلاغی همانند صرف و نحو در آغاز به ‌منظور فهم اسرار و رموز قرآن کریم و وجوه اعجاز بیانی آن و با محوریت آیات نورانی قرآن و نیز اشعار جاهلی صورت گرفت، ولی رفته‌رفته به سایر متون نظم و نثر عربی راه یافت و به‌ صورت قواعدی منسجم تدوین شد و به ظهور تألیفات ارزش‌مندی در این زمینه انجامید. یکی از این تألیفات ارزش‌مند کتاب جواهرالبلاغة تألیف سید‌احمد هاشمی است که به ‌منزلة بهترین کتاب آموزش بلاغت شناخته شد، و تا کنون ده‌ها بار تجدید چاپ شده است. این کتاب مانند همۀ تألیفات بشری کاستی‌ها و نادرستی‌‌هایی دارد که با بهره‌گیری از آموزه‌های بلاغت عربی در کتب آموزشی قدیم، در سه مبحث علم بیان: تشبیه، مجاز و کنایه به نقد آن پرداخته‌ایم و پاره‌ای از تعاریف و شواهد کتاب که نارسا یا نادرستند را مشخص کرده‌ایم. در این بررسی معلوم شد که مؤلف در مباحث مربوط به علم بیان از برخی اصطلاحات بلاغی تعریفی ارائه نداده‌ است؛ اما قسمت عمدۀ نقائص و نادرستی‌های این کتاب در حیطۀ مثال‌های مؤلف است که خواننده در برخی از آن‌ها با کم‌ترین تأمل و یا مقایسۀ آن با سایر شواهد موجود در کتاب متوجه کاستی‌های آن می‌شود.